Πάσχα στην Ζάκυνθο

 Μεγάλη Παρασκευή σήμερα και το θείο δράμα του Ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου κορυφώνεται. Ολόκληρη η περίοδος του Πάσχα στη Ζάκυνθο έχει ένα δικό της χρώμα, καθώς διατηρεί ένα ξεχωριστό τυπικό στις θρησκευτικές της τελετές και έχει δικά της πανάρχαια έθιμα, που οι κάτοικοί της τα σέβονται και τα τηρούν με μοναδική φροντίδα και ευλάβεια. Οι  εορτασμοί  στη Ζάκυνθο και οι εκδηλώσεις της Μεγάλης Εβδομάδας χαρακτηρίζονται από τη βυζαντινή μεγαλοπρέπεια της ορθόδοξης πίστης, αλλά με έθιμα και παραδόσεις που   συναντώνται πιο πολύ στη δυτική καθολική Εκκλησία.

Το Μεγαλοβδόμαδο αρχίζει ουσιαστικά το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιώνχτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το “βαγί” σ’ όλα τα καμπαναριά της πόλης και των χωριών του νησιού. Το βαγί στη Ζάκυνθο φτιάχνεται από τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα του φοίνικα, που μ’ αυτά πλέκουν σταυρούς  και στολίζουν τις εκκλησίες για τη γιορτή, σε ανάμνηση της υποδοχής που έτυχε ο Ιησούς μπαίνοντας στα Ιεροσόλυμα.

Την επόμενη ημέρα, Κυριακή, το βαγί μπαίνει σε όλα τα ζακυνθινά σπίτια και στολίζει το εικονοστάσι της οικογένειας.

Από το βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας αρχίζουν σε όλους τους ναούς του νησιού οι κατανυχτικές ακολουθίες της εβδομάδας των παθών.

Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ ψάλλετε το  τροπάριο της Κασσιανής  από τις χορωδίες των ναών και ιδιαιτέρως της Ιεράς Μονής του Αγίου Διονυσίου, του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου και της Φανερωμένης στην πόλη.  Όλες οι ψαλμωδίες των ημερών χαρακτηρίζονται από το ιδιαίτερο επτανησιακό ηχόχρωμα.

Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί γίνεται ο Εσπερινός και η Θεία Λειτουργία. Μετά οι καμπάνες του νησιού δεν χτυπούν μέχρι το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, γιατί, όπως λένε, «χηρεύουν». Σε πολλά μπαλκόνια θα δείτε μαύρα λάβαρα και σημαίες μεσίστιες.  Το βράδυ οι πιστοί γεμίζουν τις εκκλησίες, όπου το θείο δράμα υμνείται κατά την επτανησιακή εκκλησιαστική μουσική, που είναι βαθιά επηρεασμένη από τη μουσική της Αναγέννησης.

Τη Μεγάλη Παρασκευή όλη η Ζάκυνθος συμμετέχει στο Θείο Δράμα. Το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ακολούθως η Αποκαθήλωση. Αμέσως μετά, ο Ιερέας εξέρχεται από το Ιερό Βήμα λιτανεύοντας τον Χριστό επί του ώμου του, τυλιγμένο σε λευκό σεντόνι. Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο δε χρησιμοποιείται ο γνωστός -στην υπόλοιπη Ελλάδα- κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται “Αμνός”.

Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο. Στο νησί, οι επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια, επειδή είναι ξυλόγλυπτοι με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης. Στις δύο το μεσημέρι ξεκινά η Λιτανεία του Εσταυρωμένου από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου του Μόλου, τελετή αντίστοιχη με το δρόμο του Σταυρού των καθολικών και εμπειρία που θα μείνει αξέχαστη. Μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται και η περίφημη Εικόνα της “Mater Dolorosa”, δηλαδή της Παναγίας του Πάθους.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται σε όλους τους ναούς η ακολουθία του Επιταφίου, αλλά λιτανεύεται μόνο ο Επιτάφιος της Μητροπόλεως, σύμφωνα με το παλαιό τοπικό έθιμο, στις δύο το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Η πομπή επιστρέφει στη Μητρόπολη στις πεντέμισι το πρωί.

Στην πρωινή λειτουργία γίνεται η πρώτη Ανάσταση, που γιορτάζεται με θόρυβο και ομοβροντίες. Αυτό είναι και το περίφημο «Κομμάτι». Οι καμπάνες  αρχίζουν να χτυπούν και υπάρχει το έθιμο από τα σπίτια να ρίχνουν στους δρόμους πήλινες στάμνες. Το έθιμο είναι γνωστό με το λατινικό όνομα Gloria, σε ανάμνηση της δόξας του Χριστού μετά την Ανάσταση.

Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό. Στις 11.45 ξεκινά η Αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση. Το “Χριστός Ανέστη”, ψάλλετε κατά την ιδιόμορφη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική. Κατά την τοπική παράδοση, η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία δεν τελείται αμέσως μετά σε κανένα ναό της πόλεως και των χωριών, αλλά το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Το “αντέτι”(έθιμο) θέλει, κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του Ευαγγελίου, να χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών.

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου της πόλεως και λιτάνευση της επιβλητικής εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας, καθώς και της εικόνας της Αναστάσεως.